بوم مدل کسب و کار چیست؟ روش طراحی یک بیزینس مدل عالی!

رمز و راز بهترین کسب و کارها در لحظه آغاز چیست؟ چطور می‌توانید کاملاً حرفه‌ای در کمترین زمان ممکن کسب و کار خودتان را به دیگران معرفی کنید؟ چرا پاسخ این سؤال اهمیت دارد؟ شروع هر کسب و کاری به سرمایه‌گذار نیاز دارد و سرمایه‌گذار بر روی کاری هزینه می‌کند که به بهترین شکل ممکن معرفی شود. بهترین روش موجود برای نمایش و تصویرسازی کسب و کار و ایده شما استفاده از ابزار بوم مدل کسب و کار است. بوم کسب و کار ابزاری است که به کارآفرینان و تحلیل‌گران کسب و کار کمک می‌کند تا بخش‌های مختلف کسب و کار و ارتباط آن‌ها با یکدیگر را به شیوه‌ای ساده، راحت و قابل‌فهم ارائه دهند.

کسب و کار مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و منابع است که ارزش و خدمت خاصی را به مشتریان خود ارائه می‌دهد. درصورتی‌که از شما بخواهند در مدت‌زمان کوتاه به معرفی کسب و کار خود بپردازید. بهترین روش موجود برای نمایش و تصویرسازی کسب و کارتان، استفاده از ابزار بوم کسب و کار یا بیزینس مدل است. برای ترسیم یک بوم کسب و کار مناسب، باید با مفهوم بیزینس مدل، اجزای اصلی تشکیل‌دهنده و مزایای استفاده از آن آشنا شوید. در نوشتار حاضر به معرفی این مفاهیم پرداخته می‌شود.

بوم کسب و کار یا بیزینس مدل چیست؟

بوم کسب و کار (Business Model Canvas)، یک ابزار راهبردی و بصری است که به‌وسیله آن کسب و کارهای مختلف می‌توانند تصویر کلی عناصر مهم کسب و کار خود را به نمایش بگذارند. مدل بوم کسب و کار محل مناسبی را برای ایده‌پردازی در مورد کسب و کار مربوطه به وجود می‌آورد تا افراد و گروه‌های مختلف بتوانند در مورد آن نظر دهند و کسب و کار مورد نظر را تحلیل نمایند. این مدل کسب و کار در سال 2008 توسط آقای الکساندر استروالدر معرفی شد. با کمک این ابزار می‌توانید به ساخت تصویر کلی کسب و کار، نوآوری و یا حتی پیگیری روند و تغییرات موجود در آن بپردازید. بوم کسب و کار در مراحل ایده‌پردازی و خلاقیت یک کسب و کار و همچنین راه‌اندازی یک شرکت نوپا (startup) به‌کار می‌رود. امکان استفاده گروهی و به چالش کشیدن مدل کسب و کار شرکت، ازجمله مشخصات این ابزار مدیریتی شناخته می‌شود.

شکل 1: بوم کسب و کار کسب و کار چیست؟

اجزای بوم کسب و کار

بوم کسب و کار از 9 بخش تشکیل می‌شود که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

بخش مشتریان

در این بخش مدل بوم کسب و کار باید به معرفی مشتریانی بپردازید که آن‌ها را به دلیل برخورداری از ویژگی‌هایی خاص هدف خود قرار داده‌اید. مشتریان قلب هر کسب و کاری هستند و بدون وجود آن‌ها هیچ شرکتی نمی‌تواند در طولانی‌مدت به فعالیت خود ادامه دهد؛ ازاین‌رو به‌منظور برآورده کردن بهتر نیازهای مشتریان، باید آن‌ها را برحسب نیازها و رفتارهای مشترک و سایر ویژگی‌ها دسته‌بندی کنید. به‌طورکلی انواع مشتریان را می‌توان در گروه‌های مختلف نظیر بازار انبوه، بازار خاص، تقسیم، تنوع و بسترهای نرم‌افزاری چند طرفه یا بازار قرار داد.

ارزش پیشنهادی

در این بخش باید مشخص شود که کسب و کار شما چه مزیت‌ها و ارزش‌هایی را برای مشتریانتان به ارمغان می‌آورد. ارزش پیشنهادی‌تان باید موجب تمایز شما با رقیب‌هایتان شود. این ارزش را می‌توان بر اساس نشانه‌های کیفی و کمی مختلفی نظیر تازگی، عملکرد، سفارشی‌سازی، طراحی، برند و خوش‌نامی، قیمت، کاهش ریسک و هزینه‌ها، قابلیت دسترسی، راحتی و آسایش اندازه‌گیری کرد. در مدل بوم کسب و کار مزیت های رقابتی شما به ترتیب اولویت و ارزش نمایش داده می شود.

کانال‌های توزیع

نحوه تبلیغ، توزیع و فروش کالا، خدمات و یا هر نفع دیگری که برای مشتریان خواهید داشت را در این قسمت مشخص کنید. کانال‌های توزیع تأثیرگذار و کالاهای تولیدی را می‌توانند از طریق راه‌های سریع‌تر، کارآمدتر و مقرون‌به‌صرفه تر به‌دست مشتریان برسانند. بخش توزیع و ایده های خلاقانه شما درباره توزیع در این قسمت مدل بوم کسب و کار شرح داده می شود.

ارتباط با مشتریان

در قسمت بعدی بیزینس مدل ارتباط با مشتریان بیان می شود. برای بیان چگونگی ارتباط با مشتری و نحوه حفظ این ارتباط و روش های منحصر به فرد کسب و کارتان را نمایش دهید.

جریان درآمدها

این بخش مدل بوم کسب و کار چگونگی دریافت درآمد از مشتریان را مشخص می‌کند. جریان درآمدها بخش مهمی از هر کسب و کاری است و ممکن است بخش های دیگر با توجه به آن برنامه ریزی و ساخته و پرداخته شوند، بنابراین این قسمت بیزینس مدل برای تحلیل گران و سرمایه گذاران اهمیت ویژه دارد.

فعالیت‌های کلیدی

در این قسمت باید به معرفی اصلی‌ترین فعالیت‌ها برای ارائه ارزش‌های تعیین‌شده بپردازید.

منابع کلیدی

در این بخش مدل بوم کسب و کار منابع موردنیاز برای تحقق خدمات، کالا و مزیت‌هایی که در اختیار مشتریان قرار می‌دهید مشخص می‌شوند.

شرکای کلیدی

در بخش شرکای کلیدی، کسب و کارها و شرکت‌های موردنیاز برای تولید خدمات و کالاها ارائه خواهند شد. این افراد و شرکت‌ها به شما برای تولید یک ارزش و یا کالا کمک می‌کنند.

ساختار هزینه‌ها

عملیاتی کردن این مدل کسب و کار هزینه‌های مختلفی از جمله هزینه های یک‌باره، ثابت و متغیر را در بردارد. وجود این قسمت برای راه‌اندازی، توسعه و بقاء کسب و کارتان حیاتی است. این ساختارها در بخش آخر از بیزینس مدل بیان می شود.

شکل 2: اجزای بوم کسب و کار

روش‌های طراحی مدل کسب و کار

برای طراحی یک مدل کسب و کار (Business Model) روش‌های متعددی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

نوآوری: طراحی مدل کسب و کار می‌تواند برای اولین بار و بر اساس فکر و ایده‌ای نوآورانه صورت گیرد.

احیاء: یک مدل کسب و کار می‌تواند به‌وسیله تولید دوباره مدل کسب و کار قدیمی ایجاد شود.

تغییر: مدل کسب و کار جدید می‌تواند با ایجاد یک تغییر جزئی در مدل کسب و کار موجود به وجود آید.

اتخاذ: یک مدل کسب و کار همچنین می‌تواند به‌طور کامل برای یک شغل و یا کشور دیگر طراحی شود.

مزایای استفاده از بوم کسب و کار

بوم کسب و کار موجب افزایش شفافیت و تمرکز شما بر روی عوامل محرک کسب و کارتان می‌شود.

استفاده از بوم کسب و کار این امکان را فراهم می‌کند تا بتوانید به‌سادگی مدل خود را تغییر دهید و تأثیر این تغییرات را در بوم کسب و کار یک ‌صفحه‌ای کسب و کار خود مشاهده کنید. بوم کسب و کار تک‌صفحه‌ای کسب و کار شناخت بهتری از مدل و تصور شما در خصوص کسب و کارتان را به گروه همراهتان ارائه می‌دهد.

استفاده از بوم کسب و کار، این امکان را برای شما فراهم می‌کند تا بتوانید کسب و کار خود را به‌سادگی به سرمایه‌گذاران و یا شرکای تجاری‌تان معرفی کنید. زمانی که خلاصه‌ای از کسب و کار خود را داشته باشید، می‌توانید به‌راحتی طرح کسب و کار خودتان را بنویسید.

با برخورداری از بوم کسب و کار می‌توانید بدون پرداخت هزینه‌ای تمام اجزای کسب و کار خود را مشاهده کنید.

با طراحی یک مدل کسب و کار ویژه و منحصربه‌فرد، کسب و کارتان از یک مزیت رقابتی برخوردار خواهد بود. مزیت رقابتی درواقع سبب تولید و ارائه محصولات و خدمات بهتر نسبت به شرکت‌های دیگر می‌شود. داشتن بوم کسب و کار کسب و کار این اطمینان را برایتان به وجود می‌آورد که رقبایتان نمی‌توانند به نسخه‌برداری از مدلتان بپردازند و به‌آسانی به منافع شما دست پیدا کنند.

نکته مهم درباره بیزینس مدل

از نکاتی که در یادگیری بوم کسب و کار کسب و کار باید به آن توجه داشته باشید، این است که ابزار موردنظر به‌تنهایی کارآمدی لازم و کافی را ندارد. ازاین‌رو برای اثرگذاری بیشتر می‌توانید از ابزارهای جانبی مانند بوم کسب و کار ارزش و یا فشارهای پیرامونی، بوم ناب، اقیانوس آبی و توسعه مشتری نیز کمک بگیرید.

بوم کسب و کار در یک نگاه

مدل کسب و کار، به بیان ساده روشی است که شرکت‌ها به‌وسیله ارزش محصول خود، به کسب درآمد می‌پردازند. یکی از معروف‌ترین و مشهورترین تعاریف به آقای الکساندر استروالدر مربوط می‌شود که با استفاده از مجموعه‌ای از عناصر و ارتباط بین آن‌ها، روشی را برای خلق، طراحی و نیز تحلیل مدل کسب و کار ارائه می‌دهد. امروزه بسیاری از شرکت‌های موفق جهان و رویدادهای کارآفرینی از این بوم کسب و کار برای معرفی، جهت‌دهی و نمایش کسب و کار خود استفاده می‌کنند.